سرخس ها
گلخانه باغ موگه برخی از انواع سرخس ها مثل سرخس لانه پرنده سرخس سر مته ای و غیره را تولید می کند. در این پست به معرفی انواع سرخس میپردازیم و انواع آن و چگونگی نگهداری آنها را بررسی خواهیم کرد.
سرخسها (نام علمی: Polypodiopsida) گروهی از گیاهان نهان‌زاد آوندی هستند که ۱۲۰۰۰ گونه را در برمی‌گیرد. این گیاهان از طریق تولید هاگ تولید مثل می‌کنند. رشد برگ در سرخسها نسبتاً کامل و مدوام و زمین‌ساقه آنها پایا است. در سرخسها مثل سایر نهان‌زادان آوندی تولید گیاه برگدار با تشکیل تخم آغاز می‌شود و بنابراین با اسپوروفیت مطابقت دارد.
سرخسها از نظر اندازه به‌طور قابل ملاحظه‌ای با همدیگر فرق دارند و اندازه‌شان از سرخس‌های تک‌سلولی و ریز آبزی گرفته تا گیاهان غول‌پیکری که در حدود ۲۱ متر بلندی دارند فرق می‌کند. به غیر از سرخس‌های درختی، ساقه سرخس‌های دیگر کاملاً کوچک بوده و کم‌وبیش در زیر زمین قرار دارد. سرخسها گیاهان بادوامی هستند به این معنی که می‌توانند چندین سال زندگی کنند.[۱]
بیشتر سرخسها را می‌توان به آسانی در خانه رویاند، اما غفلت از آنها خسارت زیادی وارد می‌کند. خاک گلدان سرخس را نباید هیچ‌گاه خشک نگه داشت. هوای اطراف شاخ و برگ سرخس نیز همواره باید مرطوب باشد.
سرخس گیاهی است روزت مانند (طوقه برگی)، انشعابهای فراوانی دارد و برگ‌هایش قوسی‌اند. برگ سرخس از نوع برگ‌های بزرگ‌تری است که اصطلاحاً برگ‌شاخه گفته می‌شوند. اما انواعی هم یافت می‌شوند که برگ‌هایشان نیزه‌مانندند. بعضی دیگر برگچه‌هایشان شبیه به برگچهٔ درخت راج یا دکمه مانند است.[۲]
سرخسها بیشتر در جاهای مرطوب زندگی می‌کنند مثلاً استان‌های شمالی کشور. در این مناطق سرخسها به‌طور خودرو رشد می‌کنند، یعنی خودشان تولید مثل می‌کنند و نیازی نیست انسان آنها را بکارد و از آنها مراقبت کند.
سرخسها سه قسمت مختلف دارند
قسمت ریشه سرخس است که آب واملاح رااز زمین جذب می‌کند، و وارد آوند می‌کند تا به برگها برسد
قسمت ساقه زیرزمینی سرخس است. این قسمت در زیر زمین قرار دارد
قسمت برگ‌های بزرگ با دمبرگ‌های طویل که به ساقه زیر زمینی وصل شده‌است. این برگها ظاهری شبیه شاخه دارند.
در پشت این برگها معمولاً برآمدگی هی نارنجی و قهوه ای رنگی قرار دارند. هر یک از این برامدگی‌ها شامل چندین هاگدان است. درون این هاگدان‌ها هاگها ساخته می‌شوند که عامل زاد و ولد سرخس هاهستند وقتی پوشش هاگدان‌ها باز شود، هاگها پراکنده می شوند. با قرار گرفتن هاگها در جای مرطوب، این هاگها رشد می‌کنند و هر کدامشان یک سرخس جدید تولید می‌کنند.
ویژگی‌ها سرخسها در یک نگاه
*دارای ساقه زیر زمینی
*دارای آوند
*دارای برگ‌هایی با دمبرگ طویل
*دارای هاگدان در پشت برگها
*خودرو در استان‌های شمالی کشور
*دانه و گل تولید نمی‌کنند
سرخس ها گروهی از گیاهان نهان زاد آوندی هستند که بسیار زیبا و انواع گوناگونی دارند . این گیاه طرفداران زیادی دارد و در اکثر خانه ها یافت می شود . زمانی که یک گیاه را درون خانه نگهداری می کنید ، راحت تر به نیازهای مراقبتی آن پی می برید .
مراحل کاشت و پرورش گیاه سرخس
دما
بیشتر سرخس ها در محیطی دوام می آورند که دمای آن به صورت مداوم بین 64 تا 75 درجه فارنهایت یا 18 تا 24 درجه سلسیوس باشد .
خاک مناسب
سرخس ها در زمین های سبز بیش از همه دیده می شوند . خاک آن باید کاملا ارگانیک باشد . زمانی که سرخس را در یک گلدان در محیط خانه قرار دهید ، باید محتوای ارگانیک بودن خاک را بالا ببرید و از خزه و ذغال سنگ درون آن استفاده کنید .
نور
سرخس ها نور غیر مستقیم را ترجیح می دهند . نوری که در طول روز از پشت پنجره می تابد ، برای این گیاه کافی است . سرخس ها در کنار پنجره های غربی و جنوبی تابش خوبی ندارند زیرا نور در طول روز بسیار قوی و شدید می باشد . نور بیش از حد زیاد نیز باعث خشک شدن سرخس می شود . سرخس ها در محیط هایی با نور کمتر عملکرد بهتری دارند اما نباید آن ها را در محیط تاریک قرار دهید . پس حتما گیاه را در محیطی قرار دهید که 4 الی 6 ساعت در معرض نور جانبی قرار بگیرید .
آبیاری
سطح خاک گلدان را لمس کنید . زمانی که سطح بالایی خاک خشک شد ، به آن آب دهید و آب دادن را تا جایی ادامه دهید که از زیر گلدان بیرون بزند و بهتر است که یک بشقاب را زیر گلدان قرار دهید . هرگز از آب معدنی برای این گیاه استفاده نکنید زیرا باعث پوسیدگی ریشه می شود . برنامه آب‌دهی به گیاه را بر اساس دمای اتاق تغییر دهید ، به طور مثال اگر دمای اتاق شما گرم تر از 75 درجه فارنهایت و یا 24 درجه سلسیوس می باشد، باید آب دادن را بیشتر کنید . اگر اتاق خنک تر از 65 درجه فارنهایت یا 18 درجه سلیوس است ، اجازه دهید که خاک کمی خشک شود و بعد دوباره به آن آب بدهید . اگر بیش از حد به آن آب بدهید، کم کم به رنگ زرد تغییر می یابد . پژمردگی نیز نشانه کم آبی می باشد .
رطوبت
رطوبت اطراف سرخس به اندازه میزان آب دادن به ریشه ها اهمیت دارد . سرخس ها عاشق رطوبت هستند و بنابراین باید در معرض رطوبت و بخار قرار بگیرند و در نتیجه شاداب تر از همیشه خواهند بود . اگر رطوبت محیط کم باشد ، رنگ سرخس کم کم به قهوه ای تبدیل می شود . حتما یک فضای پهناور را برای گیاه فراهم کنید تا جریان هوا به خوبی در آن رد و بدل شود و به تک تک قسمت های سرخس برسد . سرخس خود را داخل حمام بگذارید تا مدت زمانی را با رطوبت بالا سپری کند ، همچنین می توانید از یک دستگاه بخور برای آن استفاده کنید . می توانید یک ظرف آب را در کنار گلدان سرخس قرار دهید و مراقب باشید که آب این ظرف به گیاه برخورد نکند و زمانی که آب درون ظرف تبخیر می شود، رطوبت اطراف گیاه نیز بالا می رود . همچنین می توانید ساقه ها و برگ های سرخس را نیز با آب اسپری کنید . از اسپری آبی استفاده کنید که مناسب با دمای محیط باشد و آب آن بیش از حد سرد و یا گرم نباشد که این کار باعث افزایش رطوبت محیط نمی شود ، بلکه برگ های گیاه را تمیز نگه می دارد و حشرات را دور می کند .
کوددهی
فصل رشد بین فروردین تا شهریور است . کود عصاره ماهی گزینه مناسبی برای این گیاه است . کود بیش از حد زیاد و غنی باعث سوختن ساقه ها می شود .
ساقه‌های آسیب دیده را هرس کنید
می توانید تمام ساقه ها و برگ های اطراف مرکز گیاه را برش دهید تا برگ های مرده آن را از انتهای چسبیده شده به ساقه بزنید .
چگونگی تکثیر گیاه سرخس
از طریق ساقه های رونده ریشه زا
هنگام تولید ساقه های رونده ریشه زا توسط گیاه ، اگر انتهای ساقه ها با خاک برخورد کند گیاهان کوچک بوجود می آیند . بعد از ریشه دار شدن، این گیاهان کوچک می توانید آنها را از هم جدا کنید و گیاهان جدیدی تولید نمایید. این روش هنگامی که گیاه در طول بهار و تابستان انجام می شود .
ازطریق هاگهای بوجود آمده در سطح زیرین برگها
می توانید از طریق هاگهای بوحود آمده در سطح زیرین برگها گیاه سرخس را تکثیر کنید . برای این کار روی یک صفحه کاغذ سفید هاگها را جمع آوری کنید و درون سینی بذر که حاوی کمپوست بذر و قلمه است بکارید سپس سینی بذر را با کیسه پلاستیکی بپوشانید . وقتی که سرخس ها 5/2 سانتیمتر شدند، آنهار ا بیرون آورده و درون گلدانی حاوی کمپوست با قطر دهانه 6 سانتیمتر بکارید . گیاه را در محلی قرار دهید که از خورشید به آن مستقیم نتابد. برای آبیاری زیر گلدان بشقابی قرار داده و آب را داخل بشقاب پر کنید.
مشکلات سرخسها
شپشک آرد آلود
این آفت موجب ایجاد لکه‌ها پنبه‌ای سفید رنگ بر روی برگها و ساقه‌ی گیاه می‌شود. با تغذیه آفت از شیره گیاه در نهایت گیاه ضعیف شده و از بین می‌رود. استفاده از پنبه آغشته به آب و صابون و پاک کردن آفت‌ها از گیاه می‌تواند در کاهش آفات موثر باشد.
شپشک سپردار
نشانه ایجاد این آفت وجود لکه‌های سپردار نیمه کروی و برجسته به رنگ قهوه‌ای بر روی برگ‌های گیاه است. برای حل این مشکل با سموم حشره کش ارگانیک طبق دستور سم‌پاشی کنید.
بیماری‌های قارچی
اغلب به علت زیاد بودن رطوبت ایجاد می‌شوند و شامل بیماری‌های قارچی بوتری تیس، فوزاریوم، لکه برگی و پوسیدگی ریشه است. در اثر بروز این بیماری‌ها معمولا گیاه حالت پژمردگی می‌گیرد و روی برگها لکه‌هایی دیده می‌شود و یا کپک قارچ مشاهده می‌شود. برای درمان این مشکلات بهتر است از قارچ کش‌ها برای ضد عفونی کردن بستر استفاده کنید و رطوبت و آبیاری را کمی کمتر کنید.
انواع گیاه سرخس در ایران
پرسیاوشان معمولی
این نوع سرخس که دارای دمبرگ دراز بی کرک و براق با پهنکی از تقسیمات کوچک است در مناطق مرطوب ، در کنار جویبارها و حلقه چاههای آب رشد می کند.
سرخس مار زبان
این نوع سرخس دو نوع برگ عقیم و بارور دارد . برگ عقیم بیضی شکل دارای کناره های کامل است و هاگدان ندارد اما برگ باور دارای دو ردیف اسپورانژ ، باریک و لوله ای شکل است.
سرخس بلوطی
این نوع سرخس دارای ساقه ای خزنده و بدون گل است که به صورت افقی در زیر سطح زمین رشد می کند . برگ ساقه های سبز رنگی به شکل عمودی از این ساقه رشد می کنند. تولید مثل گیاه سرخس بلوطی از طریق هاگهای ریز در زیر برگ ساقه ها می باشد.
سرخس لانه پرنده
گیاه سرخس لانه پرنده یا سرخس لانه کبوتری یکی از چندین سرخس محبوب و زیبا است که به عنوان گیاه آپارتمانی هم پرورش می یابد. نام علمی سرخس لانه پرنده Asplenium nid است. این گیاهان گرمسیری، بومی هاوایی و جزایر اقیانوس آرام هستند. گیاهان سرخس لانه پرنده با رشد بسیار آهسته برای پرورش دهندگان گیاهچه های خانگی بسیار عالی هستند. مراقبت از گیاهان سرخس لانه پرنده، نیاز به توجه، آبیاری و تکثیر دارد؛ اما به اندازه بسیاری از گیاهان دیگر به کود و نور احتیاج ندارد. گیاهان لانه پرنده اگرچه متفاوت و شگفت انگیز نیستند؛اما زیبایی را به خانه ها ، باغ های سنگی و پاسیوها می بخشند.
سرخس سر مته ای
نام علمی آن Davallodes chingiae است و ارتفاع بوته 35-40 سانتی متر است. برگ ها به صورت بلند و عمودی رشد می کنند. این گونه هم گل ندارد و نگهداری از آن مانند سایر گونه های سرخس است.
